Zinc
สังกะสี (Zn) เป็นโลหะธาตุ น้ำหนักอะตอม 30 เป็นธาตุแรกในกลุ่ม 12 ของตารางธาตุแท้
(periodic table) ในธรรมชาติพบร่วมกับทองแดงและตะกั่ว โดยชอบผูกกับซัลไฟด์ (sulphide) ไม่ชอบออกไซด์
(oxide) นักเล่นแร่แปรธาตุ (alchemist) เยอรมันชื่อ พาราเซลซัส (Paracelsus) เป็นคนตั้งชื่อจากคำเยอรมัน
Zinkc ในศตวรรษที่ 16 เพราะผลึกเป็นรูปปลายแหลมเหมือนเข็ม แรกเริ่มมนุษย์นำเอา Zn คาร์บอเนต (ZnCo3)
มาใช้เป็นยาสำหรับรักษาโรคตาแดง สมัยผู้เขียนเป็นเด็กก็รู้จัก Zn ออกไซด์เป็นยาทาผิวหนังที่มีผื่นคันหรือพุพอง
จนปัจจุบันรู้จักกันในชื่อ คาลาไมน์โลชั่น ! เมื่อเป็นประสาทแพทย์แล้ว ยาเข้า Zn ที่ใช้เป็นประจำก็คือ Zn ซัลเฟต
(ZnSo4) รักษาผู้ป่วยโรควิลสัน (Wilson’s disease) ร่วมกับใช้ยาขับทองแดง (copper chelating agent) เช่น
เพนิซิลลามีน (penicillamine) เมื่อพูดเรื่องนี้แล้วเลยขอถือโอกาสแนะนำแพทย์ผู้รักษาโรคนี้ไว้ด้วยว่า
ถ้าใช้เพนิซิลลามีนควรให้ยานี้ก่อนอาหารเพราะได้ผลดีกว่ามากและถ้าใช้ Zn ซัลเฟตด้วยควรให้คนละเวลากับ
ให้เพนิซิลลามีนโดยให้ห่างกันหลายชั่วโมง ถ้าใช้ยาขับทองแดงที่ชื่อ trientine ควรระมัดระวังถ้าใช้ร่วมกับ Zn
ซัลเฟตเพราะอาจทำให้เกิด sideroblastic anaemia ที่รุนแรงได้ !
ปัจจุบันวิตามินรวมที่แพร่หลายทั่วโลกรวมทั้งในบ้านเรามักจะมีธาตุ Zn อยู่ด้วยในขนาดตั้งแต่หนึ่งถึง
15 มิลลิกรัม เป็นธาตุที่จำเป็นในปริมาณน้อย (essential trace element) ในศตวรรษที่ 19 มีรายงานพิษจาก Zn
ที่ไซลีเซีย (Silesia) ตอนบนซึ่งเดิมคืออาณาจักรปรัสเซีย (Prussia) ของเยอรมันแต่หลังสงครามโลกครั้งที่ 2
(ค.ศ. 1939-1945) ตกเป็นพื้นที่ของประเทศโปแลนด์ ที่นั่นเป็นแหล่งผลิต Zn ที่ใหญ่มาก ในปี ค.ศ. 1870
มีรายงานคนงานป่วย 36 รายด้วยโรคประสาทไขสันหลังเสื่อม (myelopathy) ผู้ป่วยเดินขาเกร็ง ๆ (spasticity)
และเสียสหการ (ataxia) ผู้ป่วยทำงานอยู่ในโรงงานถลุงแร่และได้รับควันพิษอยู่นาน อาการทางระบบประสาท
คล้ายผู้ป่วยด้วย subacute combined degeneration of the spinal cord (SCD) จากการขาดวิตามินบี 12 และ
ในปี ค.ศ. 2005 ก็มีรายงานผู้ป่วยหญิงชาวอเมริกันอายุ 53 ปีจากชิคาโก มีอาการประสาทไขสันหลังเสื่อมเหตุ
พร่องธาตุทองแดง (copper deficiency) และเม็ดเลือดแดง เม็ดเลือดขาวและเกล็ดเลือดต่ำ (pancytopenia)
จากการกิน Zn เป็นยาเสริมมากเกิน
ในประเทศไทยเท่าที่ทราบยังไม่เคยมีรายงานผู้ป่วยด้วยโรคประสาทเสื่อมเช่นที่กล่าวถึงแม้จะมี
โรงถลุงแร่สังกะสีมากว่า 30 ปี มีแต่รายงานผู้ป่วยด้วยพิษธาตุแคดเมียม (cadmium) และทราบว่าบริษัทที่
ทำกิจการจะปิดทำการในเร็ว ๆ นี้แล้วเพราะความต้องการใช้แร่สังกะสีน้อยลงมาก
แนะนำเอกสาร
1) Wikipedia. Zinc searched August 2016.
2) New Scientist. (7 January 2013). World’s oldest pills treated sore eyes.
3) Walshe JM. (2007). Wilson’s disease. Correspondence. Lancet. 369 : 902.
4) Lanska D, Remier B. (2014). Zinc-induced myelopathy among smelter workers in upper Silesia
during the late 19th century. Neurology. 82 (Suppl P1) : 304.
5) Rowin J, Lewis SL. (2005). Copper deficiency myeloneuropathy and pancytopenia secondary
to overuse of zinc supplementation. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 76 : 750-751.
